Vài Lời Về Nguồn Gốc Bản Nhạc Y’ Đại Lợi

Torna A Surriento của Emesto De Curtiss

------- Thanh Trang -------

(Trích đăng từ nguyệt san Con Ong Việt số 78 tháng 1, 2007)

Bài “Torna a Surriento” ra đời cách đây 102 năm. Từ bấy đến nay nó đã chu du khắp hoàn cầu. Số người hát nó, số ban nhạc hòa tấu nó thì khỏi cần phải nói; ta miễn đếm! Thế hệ nay đã lục tuần hẳn còn nhớ dàn nhạc lẫy lừng của Mantovani vào thời thập niên từ cuối 50 cho đến đầu 70. Ông Mantovani là người gốc Ý, sau định cư bên Anh Quốc và vào quốc tịch Anh. Ông có một đĩa hát loại “33 tours” (trong số cả mấy chục đĩa hát lưu truyền khắp thế giới) tựa là “Italia mia”, “Đất Ý của tôi”! Ông ấy sọan hòa âm cũng như điều khiển dàn nhạc cho cả nghìn bài hát, nhưng riêng đối với bài “Torna a Surriento” thì ông có lần nói: “Cứ mỗi lần nghe lại điệu nhạc này là tôi lại thấy lòng mình xao động”. Ông ấy dùng chữ tiếng Anh “Troubling” để diễn tả nỗi cảm xúc của mình!

Ngày xưa khi nghe lời Việt của bài này thì tôi cứ xem cái tựa nơi nguyên tác tiếng Ý và giả định rằng ý tình trong lời hát tiếng Ý thì chắc cũng chả có khác gì với ý tình nơi hai bản lời Việt bên ta! Nhưng đến khi tò mò tìm hiểu về lai lịch của nó thì tôi đã phát hiện ra những điều rất ư là thú vị! Nó không có “lãng mạn” như tôi mường tượng! Nó không có “chan chứa tình quê” như tôi hình dung. Nó không gợi nên cảnh tác giả xa quê hương bản quán của mình rồi một ngày đẹp giời trở về quê xưa, hay đang xa quê và mong ngày trở về như tôi tôi hằng nghĩ!

Ngày tôi còn đi du học ở xứ này vào cuối thập niên 60, trong trường Đại Học thấp thoáng có bóng dáng vài sinh viên từ Âu Châu qua. Có hai cậu người Pháp từ Paris, và - ôi may mắn - có một cô người Ý từ bên Ý qua! Cô nàng học Y Khoa. Một ngày đẹp giời tôi tìm cách làm quen. Chuyện cũng dễ thôi! Quen nhau rồi thì cô ấy mới khám phá ra là tôi cũng biết đánh đàn, mà quan trọng hơn cả là cô ấy thấy tôi thuộc không dưới vài chục bản nhạc của Ý! Cô ấy tò mò hỏi thì tôi nói là có gì đâu lạ: xứ tôi nằm vùng nhiệt đới, có biển vây quanh suốt một dải trên 2,000 km, còn nước Ý thì là một bán đảo, khí hậu ấm áp so với Bắc và Tây Âu cho nên âm nhạc của dân vùng biển thì “chắc đại loại cũng thế!”. Tôi giải thích một cách cực kỳ giản dị như vậy! Cô ấy tò mò muốn nghe nhạc Việt Nam thì tôi lôi bản “Nha Trang” của Minh Kỳ hay “Bên bờ đại dương” của Hoàng Trọng ra đàn cho cô ấy nghe! Cô nàng gục gặc đầu nói: “Ờ nhỉ, sao mà giống nhạc Ý như thế!”. Chả biết cô ấy nói thật hay chỉ cốt cho tôi yên tâm! Nhưng cái chính là tôi lôi ra một lô các bản nhạc của Ý mà tôi thích nhất rồi đề nghị cô ấy dịch nghĩa cho phần lời. Cái gì, chứ còn ở Nashville, Tennesse, “Thủ Đô Âm Nhạc “Country Music” của miền Nam Hoa Kỳ” thì có đủ các hiệu sách hiệu đàn để cung cấp mọi thứ nhạc bản phương Tây trên đời này! Đến cái ngày cô ấy dịch cho tôi xem - bằng tiếng Anh - phần lời của bài “Torna a Sorriento” thì tôi cứ cho là cô ấy đùa! Khi nhìn lại gương mặt đẹp đẽ, thùy mị và nghiêm trang với mái tóc đen và đôi mắt đen nhánh của cô ấy (chả khác gì một thiếu nữ Việt Nam) thì tôi mới tin chắc là cô ấy không đùa!

Vào Thư Viện của trường Peabody ở bên cạnh trường tôi học, nơi có chương trình về Âm Nhạc, thì lục lọi một hồi cũng lại có thêm lai lịch của bài hát ấy, kèm theo bản dịch bằng tiếng Anh với nghĩa y chang như bản dịch của cô bạn người Ý tôi quen!

Lai lịch bài hát:

Vào năm 1902, Thủ Tướng Giuseppe Zenardelli của Ý đi viếng thăm, và nghỉ mát ở bờ biển Surriento! Họ sắp xếp thế nào mà ông này lưu lại ở một khách sạn nơi có một người tên là Ernesto (Có nơi ghi là Giambattista) De Curtis đang trông coi việc trang trí nội thất ở cái khách sạn lớn nhất của thành phố đó!

Ngày nay có ai tò mò lên Internet xem ảnh của bờ biển Surriento thì tất nhiên là sẽ thấy cảnh nên thơ như chốn địa đàng. Thế nhưng ngày ấy thì ở đấy nhà cửa tồi tàn, đường xá xuống cấp, cống rãnh tắc nghẽn. Nói chung là tình trạng rất tồi tệ! Anh De Curtis nọ có tay nghề trang trí nội thất thì tất nhiên là có máu yêu nghệ thuật trong người. Bởi thế mà nếu như anh ta biết đàn hay viết bài hát thì cũng chả có gì lạ cho lắm! Vậy thì lần đó anh ta theo chủ trương “Nghệ Thuật phục vụ dân sinh”! Chả lẽ để cho ông Thủ Tướng đến nghỉ mát ít hôm rồi khăn gói ra đi mà tình trạng của Thành Phố vẫn tồi tàn như xưa? Anh soạn ngay chớp nhoáng một bài hát để gọi là “mua chuộc tình cảm” của ông Thủ Tướng, tặng ông Thủ Tướng để ông còn “nói vào một tiếng” cho thuộc cấp biết đường mà để mắt đến việc tái thiết và chỉnh trang Surriento! Bài “Torna a Surriento” ra đời!

Surriento nằm trong vùng biển “Napoli” (ta vẫn quen thấy trên bản đồ dưới địa danh là “Naples”). Người viết ở đây xin chép lại nguyên tác phần lời nơi bài hát của Ý, và kế đó là phần dịch thuật mà tôi cố gắng dịch sao cho “thoát” ra được toàn bộ cái ý nơi lời lẽ của nguyên tác! Người đọc sẽ thấy là nội dung nơi lời của bài hát không “buồn” hay “xa vắng” như ta tưởng. Có tí hóm hỉnh nữa là đàng khác! Còn như nét tha thiết, luôn luôn gợi cảm nơi nét nhạc thì lại là chuyện khác. Cũng có thể nói: Phần nhạc là của riêng tác giả bài hát, còn phần lời là để dành riêng cho bậc “phụ mẫu chi dân” để ông ta còn đoái hoài đến bầy con đỏ! Công tư đôi bề vẹn toàn và xòng phẳng! Nhưng đàng nào thì cũng để người đọc tự thẩm định lấy.

Trở Về Mái Nhà Xưa

Nhạc: Curtiss

Lời: Phạm Duy

Về đây khi mái tóc còn xanh xanh.

Về đây với mầu gió ngày lang thang

Về đây xác hiu hắt lạnh lùng.

Ôi lãng du quay về điêu tàn.

Đâu tiếng đàn ngoài hiên mưa ?

Và đâu bướm tơ, vui cùng mùa ?

Một mùa Xuân mới, mắt êm nắng hào hoa.

Về đây nghe tiếng hú hồn mê oan.

Về đây lắng trầm khúc nhạc truy hoan.

Về đây nhé! Cắm xong chiếc thuyền hồn

Ôi thoáng nghe dây lòng tiếc đờn.

Mái tóc nhà lưu luyến vạt trăng xanh.

Nếu mưa về yêu lấy hạt long lanh.

Chờ mong nắng cho tươi đời xuân xanh.

Người xa vắng biết đâu nấm nhà buồn

Đốt ánh đèn in bóng vào rêu xanh.

Sẽ thấy cười tan vỡ hồn đêm thanh.

Và nghe thấy kiếp xưa bước nhẹ về

Đang khóc than trên đường não nề.

Thôi nhé đừng hoài âm xưa

Giọt mưa đã gieo trên thềm nhà

Người ngồi im bóng

Lắng nghe tháng ngày qua.

Thanh Trang